Po co nam sny? - Pozwól, że wyjaśnię

Czas czytania w minutach: 6

Sen i sny to jedno z najbardziej uniwersalnych doświadczeń ludzkości. Wszyscy śpimy, i prawie wszyscy śnimy. A w snach: przeżywamy przygody, wracamy do dawnych wydarzeń, rozwiązujemy problemy, nad którymi od dawna się głowimy. Czym właściwie są sny? Po co śpimy, i po co śnimy? Czy tylko ludzie śnią? Pozwól, że wyjaśnię.

Po co śpimy?

Żeby odpocząć. Następne pytanie proszę?

A teraz na poważnie. Ani nasze ciało, ani nasz mózg nie jest w stanie funkcjonować na pełnych obrotach bez przerwy. Podczas snu organizm przełącza wiele procesów na inne tryby. Tkanki lepiej się regenerują, łatwiej leczymy rany. Mózg również funkcjonuje inaczej – porządkuje wspomnienia, wymazuje to co zbędne, a to co przydatne zapisuje w pamięci długotrwałej. Sen jest nam niezbędny tak bardzo, że pozbawianie innych możliwości spania jest uznawane za torturę i zabronione przez międzynarodowe układy. Mózg pozbawiony snu przestaje poprawnie funkcjonować. Komórki nie są w stanie się efektywnie komunikować, co prowadzi do problemów z pamięcią i skupieniem uwagi. Później mogą się pojawić halucynacje, a nawet psychoza – stan, kiedy nie jesteśmy w stanie odróżnić rzeczywistości od złudzeń.

Warto pamiętać, że sen nie jest charakterystyczny wyłącznie dla człowieka, ale dla praktycznie całego królestwa zwierząt. Nawet słynące z pracowitości mrówki śpią, i to wcale nie mało – około pięciu godzin dziennie. My na to nie zwracamy szczególnej uwagi, ponieważ zamiast jednego, długiego snu charakterystycznego dla ssaków, mrówki urządzają sobie kilkaset jednominutowych drzemek. Ich mózgi są zdecydowanie mniej złożone, więc nie potrzebują tak długiego okresu nieprzerwanego snu jak nasze – żeby wejść w najgłębsza fazę snu, tzw. REM¹ człowiek potrzebuje około 90 minut.

Co to jest sen?

To właśnie w fazie REM odbywa się większość naszego śnienia. A czym właściwie są sny? Cóż, mniej więcej tym, czym nasze myśli i marzenia w czasie, gdy jesteśmy przytomni, ale pozbawionym logiki i kontroli. Tak jest: wszyscy jesteśmy przyzwyczajeni do myślenia, choć nasze myśli przybierają różną postać. Niektórzy prowadzą monolog wewnętrzny, niektórzy myślą obrazami albo konceptami, ale tak czy inaczej – naszymi myślami standardowo kieruje pewna logika. Tymczasem gdy mózg śpiąc porządkuje wspomnienia, nie zwraca szczególnej uwagi na to, żeby zajmować się nimi w logicznej kolejności. Stąd też nasze sny potrafią być dość… Surrealistyczne.

Warto też wiedzieć, że dokładniejszy mechanizm powstawania snów nie jest w pełni znany. Są nawet teorie mówiące o tym, że to są zupełnie losowe impulsy elektryczne, wyciągające jakieś totalnie przypadkowe wspomnienia. Jeśli zaś mamy wrażenie, że układają się one w jakąś historię, to nie dlatego, że tak dzieje podczas snu, tylko dlatego, że nasz mózg dopowiada ją po obudzeniu, żebyśmy nie mieli wrażenia totalnego chaosu. Nie jest to jednak dominująca teoria. Najczęściej spotyka się właśnie z tezą, że to hipokamp – fragment mózgu odpowiedzialny za pamięć – porządkuje swoją grządkę przy wsparciu dopaminy.

Jakie znaczenie mają sny?

Najczęściej sny opowiadające historię widziane są z perspektywy osoby śniącej i przedstawiają też inne osoby, które mogą wchodzić ze sobą w interakcje. Zazwyczaj w snach pojawiają się też elementy z prawdziwego życia – mniej lub bardziej przetworzone.

Po co nam sny? Jak zwykle, teorie są różne.

Sny mogą więc wspomagać procesy zapamiętywania, albo wprost przeciwnie – pomagać w zapominaniu niepotrzebnych wydarzeń. Mogą też mieć wpływ na przetwarzanie emocji związanych z wydarzeniami, o których śnimy.

Wiemy, że niektóre osoby są świadome tego, że śnią i mogą kontrolować wydarzenia w swoich snach.

Czy sny przewidują przyszłość?

Jak już powiedzieliśmy, sny często opowiadają o minionych wydarzeniach, lub o tym, co chcielibyśmy, aby zdarzyło się w przyszłości. Z tego powodu już od czasów starożytnych starano się odnaleźć ukryte znaczenie snów, a nawet przekonywano, że w snach można przewidywać przyszłość.

Prorocze sny pojawiały się między innymi w “Odysei”. Penelopa, w oczekiwaniu na powrót Odyseusza z wojny trojańskiej, starała się odrzucić pięćdziesięciu zalotników, którzy zamieszkali w jej domu. We śnie zobaczyła pięćdziesiąt gęsi, które zabił orzeł. Ptak następnie przemienił się w Odyseusza. Sen się sprawdził – zalotnicy rzeczywiście zginęli z ręki męża Penelopy.

W Biblii proroczych snów jest więcej, niż moglibyśmy zmieścić w jednym artykule, ale przywołamy jeden, z Księgi Rodzaju: sen faraona o siedmiu krowach grubych i siedmiu chudych. Sny wyjaśnia władcy Józef, który trafnie wskazuje, że to przepowiednia siedmiu lat dostatku, po których przyjdzie kolejne siedem lat “chudych”.

Ponieważ sny miały być znakiem od Boga (czy też bogów), sporą popularność zdobyły senniki, interpretujące znaczenie elementów snów. Dla jasności: nie ma żadnych naukowych podstaw, by uznać, że sny mogą pomóc w przewidywaniu nadchodzących zdarzeń. Dlatego wszelkie przewidywania podobne do “Jeśli śni ci się filiżanka herbaty, to niezawodny znak, że na obiad wpadną goście” – należy włożyć między bajki.

Nieco bliższe metody naukowej jest psychologiczne interpretowanie snów w nurcie psychodynamicznym. Zygmunt Freud stworzył cały podręcznik interpretacji marzeń sennych, zakładając że sny są przetworzeniem ludzkich pragnień i motywacji, zepchniętych do podświadomości.

Do interpretacji takich mamy zastrzeżenia podobne, jak do testów projekcyjnych. Chociaż bazują na naukowej teorii psychologicznej, same w sobie mogą nie mieć wystarczającej podbudowy w badaniach, by móc je uznać za naukowo wiążące.

Dlaczego mamy koszmary?

Wyjątkowym rodzajem snów są koszmary. To te sny, które wzbudzają w nas silną, negatywną reakcję emocjonalną. Zazwyczaj emocją związaną z koszmarami jest strach, ale może to też być smutek czy gniew. Nierzadko emocja jest tak silna, że osoba śniąca budzi się w trakcie snu.

Koszmary częściej niż u dorosłych pojawiają się u dzieci, zwłaszcza między 3 a 6 rokiem życia. Dlaczego? Dzieciństwo to ten okres w życiu, kiedy na człowieka czeka więcej zagrożeń, które mogą być przetwarzane w snach. Poza tym, w dzieciństwie dopiero uczymy się reagować na emocje, które odczuwamy. Trudności w przetwarzaniu emocji mogą wpływać na silniejsze ich przeżywanie w trakcie snu.

Co ciekawe, obok koszmarów, występujących w fazie REM snu, możemy też przeżywać nocne lęki, które pojawiają się w fazie NREM. Lęki mogą powodować intensywne ruchy rąk i nóg, i wiązać się z silnym strachem. Jeśli śpiący obudzi się w trakcie epizodu lęku nocnego, zazwyczaj nie ma pełnej świadomości i nie wybudza się do końca. Później nie pamięta całej sytuacji. Oczywiście, ponieważ lęki występują poza fazą REM, nie są związane z żadnymi konkretnymi snami i wydarzeniami w snach.

Koszmary i lęki nocne występują częściej u osób odczuwających stres i lęk na jawie – szczególnie u osób cierpiących na depresję, zespół lęku uogólnionego czy zespół stresu pourazowego.

Jak śnią osoby o mniejszej liczbie zmysłów?

Czyli inaczej: jak śnią osoby, które nie widzą lub nie słyszą?

Oczywiście, wszystko zależy od tego, czy mamy do czynienia z osobą, która wcześniej słyszała lub widziała, czy też utraciła wzrok lub słuch w dzieciństwie.

Pamięć wzrokowa, konieczna do tego, by móc wyobrażać sobie czy przypominać wizualną warstwę świata, a także o niej śnić, rozwija się między 4 a 7 rokiem życia. Czyli osoby, które urodziły się niewidome lub straciły wzrok jako dzieci, w swoich snach przywołują wrażenia z wszystkich innych zmysłów poza wzrokiem. Mogą więc słyszeć, rozmawiać, poruszać się, dotykać, wąchać i tak dalej.

Jest tylko jedno zastrzeżenie. Osoby, które nigdy nie widziały… nie wiedzą, czy widzą we śnie, bo nie mogą porównać tych doświadczeń. Wszelkie badania bazujące na samoopisie będą więc wskazywały, że osoby niewidome od urodzenia rzeczywiście we śnie nie widzą.

Ciekawe rzeczy dzieją się natomiast, gdy zbadamy aktywność mózgu śniących osób niewidomych. Okazuje się, że w fazie REM w ich mózgach zachodzą podobne procesy, jak u osób widzących, i aktywują się te części mózgu, które odpowiadają za wizualną stronę śnienia. Zdarza się to jednak rzadziej niż u osób widzących czy osób po utracie wzroku.

Z drugiej strony, osoby po utracie wzroku, które mają pamięć wizualną, nierzadko wspominają, że bardzo lubią spać. Dlaczego? Dlatego, że we śnie mogą znowu widzieć.

A co z osobami niesłyszącymi?

Podobnie jak niewidomi, osoby które straciły słuch w późnym dzieciństwie lub dorosłości, mogą we śnie słyszeć mowę i inne dźwięki. Badania wskazują natomiast, że sny osób z niepełnosprawnościami słuchu są bardziej intensywne niż u osób słyszących. Częściej pojawiają się w nich wrażenia wielozmysłowe, są też bardziej kolorowe. Komunikacja w snach osób głuchych od urodzenia odbywa się zazwyczaj w języku migowym lub w inny niewerbalny sposób.

Czy można odczytywać i zapisywać sny?

Każdy chyba wie, że sny rzadko się pamięta, zwłaszcza w całości. I każdy chyba zna to irytujące uczucie, kiedy piękny sen znika i nie wręcz widzimy, jak jego fragmenty ulatują, by już nigdy nie powrócić. Czy jest możliwym odczytać i zapisać sen człowieka? Co jakiś czas świat obiega wieść, że oto mamy nowe urządzenie, które właśnie na to pozwoli. Jednak maszyna, która pozwoliłaby nagrać nasz sen a następnie odtworzyć go ze wszystkimi szczegółami to pieśń naprawdę odległej przyszłości. Nie potrafimy jeszcze nawet nagrać naszych świadomych myśli, a ze snami pojawia się znaczący problem weryfikacji.

Jeśli poprosimy kogoś, żeby o czymś pomyślał, zwizualizował to sobie w wyobraźni (zakładając, że nie ma afantazji! 🙂 ), a następnie spróbujemy to nagrać i mu odtworzyć, to jesteśmy w stanie u źródła zweryfikować, jak dokładnie nam się to udało. Czy kształty się zgadzały? A kolor? W przypadku snów jest to dużo trudniejsze. Skoro ich nie pamiętamy, to jak mamy zweryfikować, czy faktycznie widzieliśmy w nich żółtą sową, czy może różowego gekona? Sprawa nie jest jednak absolutnie beznadziejna.

Mając do dyspozycji metody pozwalające badać, jakie impulsy nerwowe i dokąd mózg wysyła, jesteśmy w stanie powiedzieć coś o tym, co we śnie robimy i mówimy. Dlaczego? Ponieważ choć nasze mięśnie są sparaliżowane, to mózg dalej wysyła do nich sygnały takie same, jakie by wysłał, żebyśmy szli, machali rękami, mówili konkretne słowa… I zachowuje się tak, jakby jego polecenia były realizowane. Jeśli więc próbuje kontrolować nasze mięśnie tak, jakbyśmy mieli iść, to we śnie prawdopodobnie też idziemy. Biec? Podobnie. Mowa? Konkretne głoski możemy próbować odczytać z impulsów wysyłanych do naszego aparatu mowy.

Określenie co widzimy jest jednak trudniejsze. Owszem, jesteśmy w stanie stwierdzić, do których fragmentów pamięci mózg sięga. Czasem da się powiedzieć ogólnie: śnisz o ludziach, o przedmiotach, o miejscach. Ale konkret? Cóż, istnieje wideo pokazujące próby odczytania wizualizacji z ludzkiego mózgu. Jeśli klikniecie w link, sami się łatwo przekonacie, że do doskonałości to mu bardzo dużo brakuje – a jest to efekt połączenia zaawansowanego, funkcjonalnego rezonansu magnetycznego, z komputerowymi algorytmami uczenia maszynowego. Słabo? Z jednej strony – tak. Z drugiej – widać jednak miejscami podobieństwo. A pamiętając o tym, jak szybko potrafiła się rozwijać technika, gdy badania były solidnie finansowane… Kto wie, może jeszcze dożyjemy projekcji własnych snów w standardzie HD?

Źródła

Zainteresowało Cię to, co czytasz? Chcesz wiedzieć więcej? Śledź nas na Facebooku, i – pozwól, że wyjaśnię!