Już za tydzień – Wielkanoc. W związku z tym przygotowaliśmy dla Was kilka historycznych ciekawostek związanych z tym świętem!
Od kiedy obchodzimy Wielkanoc?
Zacznijmy od krótkiego bryka z Biblii dla tych, których ominęła obowiązkowa religia w szkole. Wielkanoc to w chrześcijaństwie święto upamiętniające śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa, żydowskiego proroka, twórcy nowego ruchu religijnego, uznawanego za Syna Bożego. Zgodnie z opisami z czterech biblijnych Ewangelii, w wieku 33 lat w trakcie obchodów święta Pesach został zatrzymany jako polityczny wichrzyciel i tego samego dnia osądzony i stracony przez powieszenie na drewnianym krzyżu. Jeszcze tego samego dnia jego ciało złożono w grobie wykutym w skale. Dwa dni później Jezus zmartwychwstał i objawił się części swoich uczniów, a po 40 dniach wstąpił do nieba.
Historycznie Wielkanoc była jednym z pierwszych świąt chrześcijańskich. Według biblistów jej obchody były wspominane już w Dziejach Apostolskich i Listach Apostolskich. Uczniowie Jezusa upamiętniali jego zmartwychwstanie i przekazali je kolejnym wiernym jako tradycyjną uroczystość. W II wieku świętowano ją jeszcze w formie pierwotnej – była zależna od żydowskiego Pesach i wypadało w 14 dniu księżycowego miesiąca Nisan. Tego dnia bowiem, zgodnie z ewangelicznymi przekazami, zmarł Chrystus. Tak jest – pierwotnie obchodzono upamiętnienie jego śmierci, a nie zmartwychwstania. Wielkanoc nie była też wówczas zależna od dnia tygodnia.
Kiedy może wypadać Wielkanoc?
Jak wszyscy wiedzą, Wielkanoc należy do świąt ruchomych, co oznacza, że co roku wypada w niedzielę – ale w innej dacie dziennej. Ale nie jest to tak, jak z zakończeniem roku szkolnego, kiedy zawsze jest to piątek pod koniec czerwca. Data Wielkanocy może się różnić bardzo mocno z roku na rok – o ponad miesiąc! Dlaczego? Ponieważ wciąż jest zależna zarówno od tego, jak się układają dni tygodnia, a także od cyklu księżycowego.
Konkretniej: Wielkanoc wypada w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca. Niedziela – bo zgodnie z Ewangeliami śmierć Jezusa miała miejsce w przeddzień szabatu, dnia odpoczynku wypadającego w sobotę. A więc zmartwychwstanie musiało mieć miejsce w niedzielę. No a co z pełnią księżyca? To pozostałość tradycji przedchrześcijańskiej. Żydowskie święto Pesach, w które zmarł Jezus, jest świętem ruchomym, uzależnionym od kalendarza księżycowego.
W wypadku Wielkanocy korzysta się z kalendarzowego pojęcia wiosny: za jej pierwszy dzień uznaje się 21 marca. Jeśli więc pełnia wypadnie właśnie wtedy, a będzie to sobota, to Niedziela Wielkanocna będzie kolejnego dnia – 22 marca. Ostatni raz coś takiego wydarzyło się w roku 1818. Następna okazja? Dopiero w roku 2285…
A co z najpóźniejszą datą? W 1943 roku pełnia wypadła 20 marca, więc jeszcze zimą – a pierwsza wiosenna dopiero 18 kwietnia. I była to niedziela, więc Wielkanoc świętowano dopiero tydzień później, 25 kwietnia. W kwestii świętowania później Wielkanocy perspektywy są dla nas znacznie bardziej optymistyczne, ponieważ następna okazja będzie już w 2038.
Wielkanoc zachodnia i wschodnia, czyli reforma kalendarza
Warto też wiedzieć, że to właśnie data Wielkanocy wpłynęła na to, jakim kalendarzem posługujemy się dzisiaj. O co chodzi? Otóż na soborze nicejskim w 325 roku ustalono metodę obliczania daty Wielkanocy. Jednak obowiązujący wtedy kalendarz juliański spóźniał się o jeden dzień co około 128 lat względem roku astronomicznego. Faktyczna równonoc wiosenna wypadała więc coraz później – i mogła potencjalnie mieć miejsce po ustalonej dacie Wielkanocy. W związku z tym, kontynuując rzymskie tradycje, w których to najwyższy kapłan opiekował się kalendarzem, papież Grzegorz XIII zaplanował i przeprowadził reformę. Zresztą – któż inny niż papież w tamtych czasach byłby w stanie wprowadzić taką zmianę na skalę międzynarodową?
Jednak konsekwencją reformy był również “rozjazd” w datach Wielkanocy pomiędzy chrześcijaństwem wschodnim i zachodnim. To pierwsze, powstałe po rozłamie w 1054 roku, nie uznawało autorytetu papieża jako głowy Kościoła powszechnego, a co za tym idzie – nie przyjęło nowego kalendarza. I to utrzymuje się do dziś w zastosowaniach liturgicznych, nawet jeśli władze świeckie już reformę kalendarza wprowadziły. Przykładowo: prawosławna Wielkanoc w tym roku jest obchodzona tak samo jak katolicka, 20 kwietnia, ale w 2024 roku wypadały one odpowiednio 5 maja i 31 marca. Różnica wynosiła więc ponad miesiąc. Dodatkowo, jeśli prawosławna Wielkanoc wypada w dniu żydowskiej Paschy, to jest przenoszona na kolejną niedzielę, co może opóźnić ją jeszcze bardziej.
Wielkanoc a Boże Narodzenie
Przy okazji: reforma kalendarza wprowadziła jeszcze jedną ciekawostkę. Mianowicie – żeby nie trzeba było wyrzucić do śmieci wszystkich tabel z obliczonymi datami Wielkanocy – zreformowany kalendarz przywrócił “ustawienia” z czasów soboru nicejskiego, kiedy to równonoc wiosenna wypadała 21 marca. Co za tym idzie, przesilenie zimowe ma teraz miejsce 21 lub 22 grudnia – a w czasach Chrystusa przypadało na 25 grudnia… czy może taka data z czymś się Wam kojarzy?
Co ciekawe, wiosenna data Wielkanocy jest o wiele bardziej zgodna z historycznymi szacunkami dotyczącymi życia Jezusa, niż zimowa data Bożego Narodzenia. Uzależnienie daty Wielkanocy od dni tygodnia i cyklu księżycowego, jak już wiecie, ma swoje uzasadnienie w Biblii. Jednak Boże Narodzenie… prawdopodobnie też powinno odbywać się wiosną. Wskazuje na to wiele szczegółów w Ewangeliach, choćby fakt, że pierwszymi osobami, które oddały hołd narodzonemu Jezusowi, byli pasterze. Nawet w ciepłym śródziemnomorskim klimacie na zimę owce sprowadzano z pastwisk do zagród. Nie wiemy na pewno, dlaczego wcześni chrześcijanie wybrali na obchody Bożego Narodzenia okolice zimowego przesilenia, ale prawdopodobnie po prostu… przejęli termin rzymskiego święta Sol Invictus – Niezwyciężonego Słońca.
Zainteresowało Cię to, co czytasz? Chcesz wiedzieć więcej? Śledź nas na Facebooku, i – pozwól, że wyjaśnię!