Przyznajcie się sami przed sobą: ile razy zdarzyło wam się wypełniać psychotesty sprawdzające do którego celebryty jesteście najbardziej podobni, jaki film obejrzeć wieczorem na Netfliksie albo za co przebrać się na biurową imprezę karnawałową? Takie testy dostarczają sporej porcji rozrywki, ale ich wartość jest, hm, co najmniej podejrzana. Czy tak samo jest z testami, które dają nam do wypełniania psycholodzy?
Czym są testy psychologiczne?
Testy psychologiczne to najczęściej badania kwestionariuszowe z otwartymi lub zamkniętymi pytaniami, które wypełniamy samodzielnie lub psycholog uzupełnia je w trakcie rozmowy z nami. Niektóre testy, szczególnie te sprawdzające możliwości poznawcze, zawierają obrazki, na których mamy przeprowadzać operacje myślowe. Bardziej rozbudowane metody, składające się z kilku testów (tzw. baterie testów) to duże pudełka zawierające liczne pomoce. W zestawach testów rozwoju intelektualnego dla dzieci można znaleźć klocki, układanki, karty z obrazkami, liczmany i inne niewinnie wyglądające przedmioty.
Po wypełnieniu arkusz odpowiedzi testu jest sprawdzany z kluczem, odpowiedziom są nadawane odpowiedniki liczbowe. Później punkty są sumowane lub przeliczane w inny sposób, a następnie – porównywane z podręcznikiem testu, by poznać ostateczny wynik.
Do czego służą testy psychologiczne?
Testy psychologiczne mogą być wykorzystywane w wielu bardzo odmiennych sytuacjach:
- w diagnozie psychologiczno-pedagogicznej dzieci, na przykład przy problemach w nauce, trudnościach emocjonalnych, ale też przy decydowaniu o przyznaniu indywidualnego toku nauczania.
- jako wsparcie diagnozy psychiatrycznej – dotyczy to wszystkich możliwych obszarów, w jakich mogą pojawić się trudności natury psychicznej: zaburzenia snu, nastroju, odżywiania, zaburzenia lękowe czy osobowości.
- podczas przyznawania uprawnień, na przykład do posiadania broni lub zawodowego kierowania samochodem (możecie mieć doświadczenie takich badań: obecnie podczas badań medycyny pracy przez badanie psychologiczne przechodzą wszystkie osoby, którym w ramach obowiązków służbowych zdarza się prowadzić auto).
- są elementem badań naukowych – testy wypełnione przez określoną grupę badawczą pozwalają na przykład na sprawdzenie zależności występowania danej cechy psychicznej od wieku, płci, czy nawet – od występowania innej cechy.
Co badają testy psychologiczne?
Każdy test psychologiczny tworzony jest na podstawie obowiązujących teorii.
Na przykładzie: istnieje wiele teorii, które tłumaczą nam, czym jest osobowość. Inaczej myślą o niej teorie psychodynamiczne, bazujące na przekonaniach Freuda i Junga. Inaczej – na przykład teorie czynnikowe. W ramach tych i wielu innych teorii mamy też po kilka typologii, czyli podziałów. Stąd mnogość testów osobowości, z których każdy mierzy coś trochę innego.
W Internecie popularny jest test Myers-Briggs – to z niego pochodzą typy osobowości opisywane tajemniczymi skrótowcami INFT, ESTJ i czternastoma innymi. Skróty te pochodzą od dominujących u danej osoby cech: introwersji lub ekstrawersji, gromadzenia informacji w sposób poznawczy (sensing) lub intuicyjny, podejmowanie decyzji na podstawie myślenia (thinking) lub odczuwania (feeling) oraz stylu działania w codziennym życiu: osądzającego (judging) lub obserwującego (perceiving).
W codziennej praktyce psychologicznej i psychiatrycznej najczęściej wykorzystywane są testy bazujące na teorii wielkiej piątki: neurotyczności, ekstrawersji, otwartości na doświadczenie, ugodowości i sumienności. Istnieje kilka testów badających osobowość na podstawie cech wielkiej piątki, a różnice między nimi dotyczą najczęściej liczby zadawanych badanemu pytań. Bardzo dokładny test osobowości może zawierać tych pytań nawet kilkaset, a przecież czasami osoba przeprowadzająca test potrzebuje przeprowadzić go w krótkim czasie.
Testy mogą skupiać się też na badaniu:
- czasu reakcji na bodźce,
- szybkości czytania,
- sprawności przetwarzania informacji,
- odporności psychicznej,
- androgynii psychicznej,
- występowaniu objawów zaburzeń psychicznych, np. lęku oraz wielu innych.
Oczywiście, mnogość teorii psychologicznych, a czasami ich kompletne do siebie nie przystawanie, doprowadza do pewnych problemów. Popularna wśród psychologów jest żartobliwa definicja, opisująca iloraz inteligencji (Inteligence Quotient, IQ) jako… wartość mierzoną przez testy inteligencji.
Kto używa testów psychologicznych?
W większości podręczników do testów psychologicznych znajdują się informacje o tym, jakie osoby są uprawnione do korzystania z nich – i najczęściej są to wyłącznie psychologowie.
Dlaczego testów nie używają, a nawet nie powinny używać, osoby bez wykształcenia psychologicznego? Przede wszystkim chodzi tutaj o przygotowanie merytoryczne. Studia psychologiczne dają absolwentom wiedzę na temat obowiązujących aktualnie teorii psychologicznych i różnych sposobów działania ludzkiej psychiki.
W zależności od sytuacji i potrzeb osoby, którą diagnozuje, będzie w stanie dobrać właściwy test. Będzie także w stanie przeprowadzić go oraz obliczyć i zinterpretować wyniki.
Niektóre testy dopuszczają używanie ich przez lekarzy psychiatrów, pedagogów, terapeutów lub osoby kształcące się w tych kierunkach. Jeśli na przykład zdarzyło się Wam wypełniać ankiety do badań magisterskich dla studentów psychologii, to prawie na pewno w ankiecie znalazły się testy psychologiczne.
Ponieważ testy mogą być wykorzystywane wyłącznie przez uprawnione osoby, pracownie testów, które je sprzedają, mogą poprosić kupującego o przesłanie skanu dyplomu psychologa. Jeżeli instrukcja testu wymaga, aby przeprowadzały go wyłącznie osoby po odpowiednim przeszkoleniu – przed zakupem zestawu testowego trzeba będzie wylegitymować się zaświadczeniem o odbyciu takiego szkolenia.
Jak powstają testy psychologiczne?
Testy tworzone są przez zespoły psychologów, najczęściej pracujących w pracowniach psychologicznych. Oczywiście, cały proces jest skomplikowany i zawiera w sobie całą masę matematyki i statystyki, ale przedstawimy go Wam w telegraficznym skrócie.
Najpierw podejmowana jest decyzja o tym, co test będzie mierzył, jakie będą jego podstawy teoretyczne i w jaki sposób będzie badać to, co ma zbadać. Następnie przygotowywane jest narzędzie testowe, czyli zestaw pytań lub zadań dla osoby testowanej.
Następnie przygotowywane i przeprowadzane są badania. Jakie i po co?
Stworzone narzędzie musi zostać sprawdzone na jak największej grupie osób. Nie tylko po to, by sprawdzić, czy test rzeczywiście prawidłowo bada to, co ma badać. Chodzi tutaj też o stworzenie norm testu, czyli ustalenie rozkładu wyników wśród wypełniającej go grupy badawczej. Grupa ta może być podzielona ze względu np. na wiek lub płeć. Celem tego wszystkiego jest doprowadzenie do momentu, kiedy wynik naszej osoby badanej będziemy mogli porównać z wynikami dużej grupy osób w tym samym wieku i tej samej płci. Po co? Żeby sprawdzić, czy jej wynik jest, w porównaniu z grupą, wysoki, niski czy średni.
Wyniki pozyskane w badaniu są więc przetwarzane, a następnie umieszczone, zwykle w formie tabel, w podręczniku testu.
Podręcznik testu psychologicznego zawiera:
- opis teoretyczny testu,
- dokładną instrukcję jego przeprowadzania (czasami tak dokładną, że określa dokładne słowa, jakimi może się wypowiadać osoba przeprowadzająca test w niektórych sytuacjach, np. gdy kończy się czas na wypełnianie testu),
- tabele normalizacyjne,
- wskazówki do interpretacji testu.
Po przygotowaniu podręcznika całość jest przygotowywana do druku. Projektowane i produkowane są też pozostałe pomoce testowe, i całość trafia do sprzedaży.
Arkusze testowe, na których osoba testowana zaznacza swoje odpowiedzi, są drukowane w dużych ilościach – każda osoba testowana musi dostać nowy, oficjalny arkusz. Kserówka nie przejdzie, choćby z tego powodu, że skserowany arkusz to zmiana sytuacji badawczej zakładanej przed instrukcję. Tak, to naprawdę może mieć wpływ na późniejszy wynik.
A co, jeśli w gabinecie diagnostycznym skończą się arkusze? Można dokupić kolejną paczkę w pracowni testów.
Co dzieje się dalej z istniejącym testem?
Poza tym, że służy do testowania?
Co kilka lat test powinien być znowu badany, a tabele do normalizacji powinny być aktualizowane. Dlaczego? Niektóre testy bazują na wiedzy i umiejętnościach, których posiadanie może po jakimś czasie okazać się bardzo rzadkie. Powiedzmy, że w teście badającym inteligencję dzieci, stworzonym w latach 70. XX wieku, pojawia się prośba o zdefiniowanie słowa “saturator”. Saturatory były bardzo popularne w tamtym czasie, miały nawet formę wózków, z których można było na przykład kupować wodę sodową na plaży
Zadanie pytania o saturator na początku XX wieku sprawiłoby, że większość testowanych dzieci dostałaby za tę odpowiedź zero punktów, bo w tych czasach saturatory nie były już używane. Co ciekawe, teraz te urządzenia wracają do łask, ale dzisiejsza definicja małego urządzenia AGD z wymiennymi nabojami z gazem mogłaby zupełnie nie przystawać do tej stworzonej pięćdziesiąt lat temu przez twórców testu.
O podobnych niuansach muszą też pamiętać osoby tworzące adaptacje istniejących testów na rynek polski. Wyobraźcie sobie różnice w podstawach programowych w szkole w Polsce i USA, różnice kulturowe, odmienny wygląd tych samych produktów. Przekładanie zawartości amerykańskich testów (a to ich jest najwięcej) jeden do jednego może skończyć się tym, że nasz test będzie przydatny co najwyżej do badania dobrze mówiących po polsku Amerykanów.
Bibliografia
http://www.old.psychologia.uni.wroc.pl/sites/default/files/Jak_powstaje_dobry_test.pdf
Zainteresowało Cię to, co czytasz? Chcesz wiedzieć więcej? Śledź nas na Facebooku, i – pozwól, że wyjaśnię!