3 błędy poznawcze, które sprawiają, że myślisz, że jesteś lepszy od innych

Ludzie z natury dążą do pozytywnego postrzegania siebie. Ta tendencja, choć zrozumiała, może prowadzić do szeregu błędów poznawczych, które zniekształcają nasze osądy i sprawiają, że postrzegamy siebie jako lepszych od innych lub jako centrum wszechświata. W tym artykule przyjrzymy się bliżej trzem z nich, analizując ich wpływ na nasze myślenie i relacje z innymi.

Zrozumienie mechanizmów leżących u podstaw tych błędów jest kluczowe dla rozwoju samoświadomości, ale też dla budowania zdrowych relacji. Odkrywając pułapki, w które wpadamy, możemy uczyć się je omijać i dążyć do bardziej obiektywnej oceny siebie i innych. Tym artykułem być może uda mi się przekonać Was, że wcale nie różnimy się od innych i często niepotrzebnie stresujemy się naszymi potknięciami. Koniecznie zajrzyjcie także do artykułu o błędach poznawczych, które utrudniają obiektywny osąd oraz do wstępu serii o błędach poznawczych.

Błąd egocentrycznego uprzedzenia

Wychodzisz po zdanym egzaminie, ale coś czujesz, że niekoniecznie się udało. Gdy dowiadujesz się, że nie zdałeś, tłumaczysz sobie, że przecież egzamin był bardzo trudny. W twojej głowie pojawia się podświadoma myśl usprawiedliwiająca twoją porażkę. A co z innymi studentami? Nie zdali, bo się za mało uczyli – podpowiada nam mózg. Ale my to oczywiście co innego. 

Inną sytuacją może być na przykład, gdy znajomy chwali się nam, że cały konkretny sukces na przykład zawodowy zawdzięcza sobie, ale zapomina, że przyczyniła się do niego większa grupa osób w połączeniu z różnymi czynnikami z zewnątrz. Kto z nas tego nie zna? Takie zjawisko określamy jako błąd egocentrycznego uprzedzenia. 

Taki błąd określa zjawisko, w którym zdecydowanie wolimy obarczyć winą czynniki zewnętrzne, gdy poniesiemy porażkę, a czynnikom zewnętrznym przypisujemy nasze sukcesy. Psychologowie przypisują ten błąd faktowi, że nasze własne działania i decyzje są po prostu dla nas bardziej dostępne z psychologicznego punktu widzenia – mamy bezpośredni wgląd do tego, co doprowadziło do naszej sytuacji.

Egocentryczne uprzedzenie wpływa też na to, jak postrzegamy sprawiedliwość. Badania wykazały, że ludzie często stwierdzali, że ich nadmiernie wyższa płaca jest bardziej sprawiedliwa, niż nadmiernie wysokie zarobki ich współpracowników. Co ciekawe, według badań można rozróżnić, jakie nacje ulegają temu błędowi myślenia i w jaki sposób. Okazuje się, że Amerykanie są bardziej podatni na takowe “megalomańskie” zapędy, a z kolei mieszkańcy Chin i Japonii znajdują się po drugiej stronie tej osi. Częściej mają tendencję do niedoceniania swoich możliwości i częściej przypisują swoje sukcesy pomocy innych ludzi.

Efekt fałszywego konsensusu

Przejawem egocentrycznego uprzedzenia może być efekt fałszywego konsensusu (false consensus effect). Brzmi skomplikowanie? Nic bardziej mylnego, na pewno doświadczyliście takiego myślenia przynajmniej kilka razy. To także powszechny błąd naszego mózgu. Na czym polega? W skrócie – mamy tendencję do uważania naszych przekonań, osądów i zachowań za bardziej powszechne i popularne, niż są w rzeczywistości. 

To opisane już w latach 70 XX wieku zjawisko możemy zauważyć chociażby w codziennych rozmowach o polityce. Przykładowo, wiele osób pada ofiarą tego efektu, twierdząc, że skoro popierają daną sytuację polityczną lub konkretnego kandydata, to na pewno większość ludzi się z nimi zgadza. Efekt fałszywego konsensusu ma się najlepiej w społecznościach zamkniętych pod różnym względem lub skupiających się na jednym wybranym elemencie: “Skoro jesteśmy fanami piłki nożnej, to na pewno każdy się nią interesuje!”. Często też taki sposób myślenia doprowadza do zwiększenia poczucia własnej wartości.

Skąd się bierze? Cóż, efekt fałszywego konsensusu nie na pewno nie bierze się z jednego konkretnego powodu. Badacze twierdzą, że uleganie temu efektowi ma swoje źródło między innymi w potrzebie bycia lubianym oraz akceptowanym w ogóle społeczeństwa. Nie bez znaczenia jest także ludzka tendencja do porównywania naszych opinii i myśli do opinii i myśli innych.  Na takie generalizowanie na różne tematy wpływ ma też podejmowanie przez nas decyzji w momencie, kiedy posiadamy za mało informacji na dany temat. Brzmi znajomo?

Efekt reflektora

Za bardzo przejmujesz się opinią innych? Stresujesz się, że wszyscy zobaczą twój błąd w pracy i będzie to koniec świata? Sen z powiek spędza ci myśl, że każda osoba, z którą będziesz się widziała, zauważy tego wielkiego pryszcza na twarzy? Jeśli przynajmniej na jedno z tych pytań odpowiedziałeś tak, to mam dla ciebie dobrą wiadomość – twoje obawy są najpewniej nieuzasadnione! Zamiast tego warto odetchnąć… i mieć świadomość, że uległo się efektowi reflektora (spotlight effect). 

To przekonanie, że stanowimy centrum obserwacji innych osób i przeceniamy na przykład skutki naszych potknięć. Innymi słowy: uważamy, że jesteśmy swego rodzaju centrum wszechświata i obawiamy się, że otoczenie bacznie obserwuje nas i nasze błędy. Tymczasem, jak się domyślacie, wcale się tak nie dzieje. To tylko (albo aż) rezultat tego, że każdy z nas po prostu myśli o sobie. 

Eksperyment w tym temacie przeprowadzono w USA na wydziale psychologii jednej z uczelni. Do udziału w badaniu zaproszono kilkunastu uczestników, którzy w jednym pomieszczeniu mieli wypełniać różne ankiety. Jeden z nich dostał do ubrania o wiele za dużą, kiczowatą koszulkę i został poproszony o wejście do sali nieco później, niż reszta badanych. Miał za zadanie określić, ile osób zwróciło uwagę na jego obciachowy ubiór. Ocenił więc, że było to około 8 osób. Jednak dokładne badanie reszty uczestników wykazało, że… ani jedna osoba nie zwróciła uwagi na “wstydliwy” t-shirt. 

Wcale nie jesteś lepszy

Błędy poznawcze są naszą codziennością i sposobem naszego umysłu na skracanie sobie niepotrzebnej drogi rozumowania. Oczywiście nie da się ich całkowicie wyzbyć. Jednak świadomość ich istnienia oraz krytyczne myślenie może pomóc nam bardziej obiektywnym spojrzeniu na wiele spraw oraz zrozumieć, że wcale nie jesteśmy lepsi i nie wyróżniamy się tak bardzo od otoczenia. 

Źródła:

1. Ross, Lee; Greene, David; House, Pamela (May 1977). „The 'false consensus effect’: An egocentric bias in social perception and attribution processes”. Journal of Experimental Social Psychology.
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6917617 
3. https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2003-jan-13-he-spotlight13-story.html 
4. https://studia-psychologica.up.krakow.pl/article/view/7180/6599 
5. https://eiexpert.pl/lista-bledow-poznawczych/
6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2254848/

Zainteresowało Cię to, co czytasz? Chcesz wiedzieć więcej? Śledź nas na Facebooku, i – pozwól, że wyjaśnię!